Từ xa xưa, trang phục là một trong những yếu tố quan trọng chứa linh hồn và bản sắc văn hóa của mỗi dân tộc. Ngoài tiếng nói, chữ viết thì trang phục là yếu tố đầu tiên để phân biệt các tộc người với nhau, đó còn là nét đẹp văn hóa, chứa đựng tinh hoa, sáng tạo nghệ thuật của từng dân tộc. Tại xã Ngọc Phái, huyện Chợ Đồn, bà con dân tộc Dao ở thôn Bản Cuôn 1 và 2 đã và đang nỗ lực lưu giữ và phát huy giá trị văn hóa trong bộ trang phục truyền thống của dân tộc mình.
Bà Đặng Thị Ngoạt ở thôn Bản Cuôn 1, xã Ngọc Phái, huyện Chợ Đồn đã có hơn 60 năm tự mình thêu những bộ trang phục người Dao Đỏ. Bà cho biết, để hoàn thành một bộ trang phục phụ nữ Dao Đỏ phải mất gần một năm. Chính sự cầu kỳ, tỉ mỉ trong các công đoạn đã tạo nên bản sắc riêng biệt của trang phục dân tộc Dao Đỏ không lẫn với các dân tộc khác. Bộ trang phục phụ nữ Dao Đỏ gồm thường phục và lễ phục. Thường phục gồm khăn đội đầu, áo, yếm, dây lưng. Lễ phục gồm khăn, áo dài, dây lưng, quần, váy thêu được cắt, khâu, thêu thùa công phu. Khăn đội đầu cô dâu trong ngày cưới gọi là “Trùm Phả” làm bằng vải tự dệt, nhuộm chàm, trên nền thêu nhiều loại hoa văn.
Trang trí trên áo dài và hai bên tà đính dây hạt cườm có đeo tua chỉ mầu đỏ, vàng ở đầu. Đầu tay áo có dải hoa văn thêu sẵn hoặc bằng vải xanh. Dây lưng làm bằng vải chàm, ở hai đầu thêu nhiều hoa văn hình cây cỏ, dấu chân hổ, chung quanh là hình dấu chân mèo mầu xanh, cây hoa, ngôi sao, cây thông, trẻ em. Quần được trang trí chủ yếu nằm ở hai ống với các băng hoa văn nằm ngang từ gấu trở lên ống quần. Váy thêu là một dải vải mầu đỏ, ở giữa có hai hàng hoa văn bằng vải ghép hình răng cưa mầu trắng, dưới đính một hàng tua rua mầu đỏ, xanh, vàng. Yếm được thêu trang trí bằng chỉ mầu sáng, đỏ, vàng, xanh, đính bạc. Quanh cổ yếm, dọc trước ngực yếm trang trí các bông hoa bạc, miếng bạc hình chữ nhật nối tiếp nhau được chế tác thủ công. Bà Ngoạt tự hào cho biết: “Chúng tôi luôn tự hào với những nét đặc sắc trên bộ trang phục truyền thống của dân tộc mình và coi đây là báu vật tổ tiên để lại vì thế mà chúng tôi đã và đang nỗ lực để gìn giữ, truyền lại cho con cháu đời sau”.
.JPG)
Ảnh : Chị em phụ nữ Dao Đỏ thôn Bản Cuôn 1 duy trì và gìn giữ bản sắc văn hóa trên những bộ trang phục truyền thống.
Là người con của thôn bản Cuôn 1, ngay từ khi còn nhỏ, chị Triệu Thị Sỉnh đã được mẹ truyền dạy nghề thêu. Chị cho biết, thêu hoa văn thổ cẩm là công đoạn phức tạp và mất nhiều thời gian nhất để làm nên bộ trang phục truyền thống của người Dao Đỏ bởi mỗi loại hoa văn thể hiện một ý nghĩa riêng. Với người Dao Đỏ, màu chủ đạo trên váy áo là màu đỏ, theo quan niệm đây là màu may mắn, mang lại năng lượng tích cực cho bản thân và cộng đồng. Họa tiết, hoa văn thêu trên váy áo thường là chữ Vạn, hình hoa lá, hình quả trám hoặc cây cối, chim muông… với ý nghĩa hòa hợp với thiên nhiên. Đặc biệt, chiếc khăn đội đầu của phụ nữ Dao đỏ được thêu nhiều họa tiết tinh tế: Hình cách đoạn, cây vạn hoa, hình vết chân hổ… Khi đội lên đầu, hoa văn sẽ được khoe ra, tạo vẻ hấp dẫn riêng có của hoa văn trên trang phục”. Những chi tiết, ý nghĩa từng hoa văn, biểu tượng, từng công đoạn đã trở nên quen thuộc, gắn bó với tuổi thơ của chị. Tuy nhiên, cùng sự phát triển của xã hội, chị Sỉnh dần nhận thấy nghề thêu thổ cẩm của dân tộc đang dần bị mai một, vì hiện rất ít người theo nghề, đặc biệt là thế hệ trẻ. Thấu hiểu giá trị văn hóa, bản sắc dân tộc mình cần được trao truyền, lưu giữ, chị đã mạnh đạn đứng ra thành lập Tổ hợp tác phát triển các sản phẩm nông lâm nghiệp Bản Cuôn. Vận động, tập hợp chị em phụ nữ dân tộc Dao cùng duy trì, phát triển nghề thêu thổ cẩm truyền thống, ban đầu từ 7 thành viên thì nay đã có gần 20 chị tham gia. Những sản phẩm được nhóm chị Sỉnh thêu chủ yếu như: ví, túi, khăn, mũ, áo, vỏ gối trên vải tràm, thổ cẩm …. Để tạo ra những sản phẩm chất lượng, đa dạng và giữ được bản sắc của dân tộc, các chị em trong Tổ hợp tác thường xuyên trao đổi kinh nghiệm, hỗ trợ, giúp đỡ lẫn nhau. Cứ thế từng đường kim, mũi chỉ, nét hoa văn, họa tiết trên thổ cẩm người Dao Đỏ được chị Sỉnh cùng các thành viên trong Tổ hợp tác gìn giữ, những sắc màu thổ cẩm dần được hồi sinh, qua đó, tay nghề thêu, đan của các chị em phụ nữ trong thôn đã được cải thiện rõ rệt, tạo ra ngày càng nhiều sản phẩm đáp ứng thị trường tiêu thụ, bước đầu các thành viên đã có thêm khoản thu nhập cho gia đình. Sản phẩm thêu của Tổ hợp tác phát triển các sản phẩm nông lâm nghiệp Bản Cuôn, xã Ngọc Phái đã được nhiều du khách trong và ngoài địa phương biết đến. Đặc biệt, năm 2022 “Bộ sản phẩm thêu hoa văn trên gối, túi, khăn, mũ” của Tổ hợp tác đã đạt giải nhì tại Hội thi thiết kế sản phẩm lưu niệm và quà tặng du lịch của huyện; Tác phẩm “Khăn dài ATK Chợ Đồn” đạt giải nhì Cuộc thi thiết kế sản phẩm lưu niệm và quà tặng du lịch tỉnh Bắc Kạn do Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Kạn tổ chức.
.jpg)
Ảnh : Sản phẩm “Khăn dài ATK Chợ Đồn” đạt giải nhì Cuộc thi thiết kế sản phẩm lưu niệm và quà tặng du lịch tỉnh Bắc Kạn do Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Kạn tổ chức năm 2022.
Theo đồng chí Ma Thị Na – Phó Bí thư thường trực Huyện uỷ - Chủ tịch Hội đồng nhân dân huyện Chợ Đồn cho biết: “Từ năm 2020, huyện Chợ Đồn đã thực hiện việc khảo sát, đánh giá và có phương án hỗ trợ kinh phí đối với một số mô hình bảo tồn văn hóa vật thể và phi vật thể. Huyện đã lựa chọn một số loại hình văn hóa tiêu biểu tại những địa phương có lợi thế phát triển du lịch gắn với các điểm di tích lịch sử để duy trì hoạt động và những dịp lễ, tết hằng năm, tiến tới tổ chức thành mô hình du lịch cộng đồng phục vụ khách thăm quan, trải nghiệm. Đối với loại hình nghệ thuật trang trí hoa văn trên trang phục dân tộc Dao Đỏ, huyện đã chỉ đạo các đơn vị chuyên môn phối hợp hỗ trợ trong việc thành lập Tổ hợp tác nhằm bảo tồn, phục dựng và duy trì nguyên bản nghệ thuật trang trí hoa văn trên trang phục dân tộc, truyền dạy cho thế hệ trẻ để bảo đảm kỹ thuật thêu, trang trí không bị mai một hướng tới xây dựng thành sản phẩm văn hóa du lịch mang lại giá trị kinh tế cho người dân.”
.JPG)
Ảnh : Huyện Chợ Đồn hướng tới mục tiêu xây dựng các sản phẩm thêu hoa văn trên trang phục của người Dao Đỏ thành sản phẩm du lịch của địa phương.
Trang phục truyền thống của các dân tộc luôn có một sức sống vô cùng mãnh liệt, trở thành biểu tượng văn hóa cũng như biểu tượng cho nét đẹp bình dị, đặc trưng riêng có của mỗi dân tộc. Bằng sự khéo léo của đôi bàn tay, người phụ nữ dân tộc Dao Đỏ ở xã Ngọc Phái, huyện Chợ Đồn đã dệt nên những bộ trang phục cầu kỳ với từng đường kim, mũi chỉ, hoa văn, họa tiết đẹp mắt. Cái hồn trong trang phục truyền thống cũng như nét đẹp văn hóa của đồng bào dân tộc Dao đã, đang và mãi là sản phẩm tinh thần được bà con gìn giữ, bảo tồn. Năm 2018, người Dao Đỏ ở xã Ngọc Phái, huyện Chợ Đồn đã vinh dự được đón nhận Bằng chứng nhận Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia về “Nghệ thuật trang trí hoa văn trên trang phục của người Dao Đỏ” của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch. Đây là niềm vinh dự của đồng bào dân tộc Dao ở xã Ngọc Phái huyện Chợ Đồn nói riêng và cộng đồng người Dao ở Bắc Kạn nói chung. Đặc biệt, là địa phương có tiềm năng về phát triển du lịch như huyện Chợ Đồn thì việc lưu giữ, duy trì nét văn hóa truyền thống của người Dao Đỏ càng có ý nghĩa quan trọng, góp phần quảng bá tới khách du lịch thập phương biết tới những giá trị văn hóa truyền thống của người dân tộc Dao nơi đây.
